نام کتاب: جشن ها و آیین های مردم گیلان

نویسنده: محمد بشرا ، طاهر طاهری

موضوع: گیلان شناسی » فرهنگ عامه

 

خلاصه: جشن به معنی مجلس شادمانی و ضیافت از همان واژه یَسن یا یسنه ی اوستایی و یزش پهلوی به معنی عبادت و پرستش است . در دوران باستان جشن ها و آیین ها رنگ و جنبه ی دینی داشتند و در آن ها مراسم عبادت و نیایش اجرا می کردند . به نظر « دور کِم » آیین ها ( نقشی برتر ... در همه ادیان ایقا می کنند ... این از آن روست که جامعه نمی تواند اعمال نفوذ کند مگر آن که افرادی که جامعه را تشکیل می دهند گرد هم جمع شوند و به اشتراک عمل کنند ) . او بدین سان باور داشت که « تاثیر ایین در این است که به طور ادواری موجودی اخلاقی را از نو بیافریند که ما به آن متکی هستیم , چنان که آن نیز به ما اتکا دارد » . اسطوره ها , جشن ها و آیین های کهن ایران باستان در گیلان متاثر از اوضاع طبیعی , جغرافیای , تاریخی و معیشتی این سرزمین , برای ماندگاری از لحاظ ساختار, نوع روایت و حتی باورهای عامیانه دگرگونی ها و تغییراتی را پذیرفته اند . از جشن ها و آیین های کهن گیلان تعدادی در سراسر ایران و تعدادی هم مثل عروسه گولی , شال اندازی و رابرچره در مناطق خاصی برگزار می شوند .

 

در آغاز هر یک از کتاب‌های این مجموعه، به عنوان درآمد نوشته شده که:

«ایران زمین، پهنه گسترده‌ای است با اقلیم‌ها، فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های گوناگون و متنوع. شناخت و معرفی این اقلیم‌ها، نقش به‌سزایی در شکل‌گیری فرهنگ ملی دارد.

دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان در این قلمرو، با مخاطب قرار دادن جوانان گیلان و ایران زمین، بر آن است تا با معرفی ویژگی‌های فرهنگی و طبیعی این بخش از سرزمین ایران، قدمی هرچند کوچک در شناخت فرهنگ بومی و ملی بردارد.

این مجموعه به همت گروهی از فرهیخته‌ترین پژوهشگران دیارمان، و با همراهی و همدلی آنان تدوین شده و با همت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گیلان، حوزه هنری گیلان و دوستان‌مان در انتشارات فرهنگ ایلیا به سرانجام رسیده است. تلاش همه‌ی آنان را قدر می‌نهیم.»

 

آیین نمایشی عروسه گولی

عروسه گولی یک مراسم نمایشی پیش‌نوروزی است. عروسه گولی به فارسی همان عروس گل است که شاید در اینجا کنایه از طبیعت زیبای بهاری باشد. سال هاست که این آیین نمایشی سراسر شاد به لحاظ توسعه و نفوذ رسانه های جمعی حتی در دورترین آبادی ها هم اجرا نمی شود. زمان برگزاری نمایش عروسه گولی در روستاهای مختلف متفاوت است و به طور تقریبی بین یک هفته تا بیست و پنج روز و گاه حتی نزدیک به یک ماه بود و حدود نیمه دوم اسفند ماه شروع می شود.

 

گروه نمایش پس از غروب آفتاب از خانه ای به خانه ای می رفتندو در حیاط و فضای باز جلوی خانه، برنامه، خود را اجرا می کردند و در واقع گروه نمایشی سیار و اجرای آن میدانی بود. شخصیت های اصلی این نمایش را 4 نفر تشکیل می دادند که عبارت بودند از پیر بابو یا کوسه، غول، ناز خانم و کاس خانم. افراد گروه بین 5 یا شش تا 14 نفر بودند . در شرق گیلان یکی از نقش ها به نام پیر بابو است ولی در غرب گبلان به جای او نقشی به نام کوسه وجود دارد.

افراد یک گروه بزرگ که در نمایش عروس گولی حضور داشتند عبارت بودند از:

سرخوان

ساز زن

واگیر کونان

کترازنان

غول

پیر بابو

کوسه

ناز خانم

کاس خانم

محافظ عروس

کوله بارکش (کوله وارکش= کیسه کش)

نمایش عروسه گولی در سراسر گیلان به جر تعداد بازیگران و جابجایی بعضی از شخصیت ها و نقش های آنان تفاوت چندانی با هم نداشت و همه این نمایش ها دارای منشا و کارکردهای واحد و یکسانی بودند.

در این آیین نمایشی ناز خانم نقش کلیدی و محوری دارد و خلاصه داستان این نمایش مبارزه غول و پیر بابو یا غول و کوسه برای بدست آوردن عروس یا ناز خانم است. در بعضی اجراها و در برخی دیگر پیر بابو یا کوسه پیروز میدان است گاه نیز مبارزه بدون نتیجه قطعی پایان می یابد.